تشریفات مشهد

فضای داخلی گنبد و بنای آن یادآور طرح مقبرۀ پاد شاه سنجر تشریفات مشهد سلجوقی درمرو (سدۀ دوازدهم میلادی)‌ و بقایای آرامگاه تیموری همسایه مسجد هرات میباشد.
گنبدخانه نقطۀ مرکزی تیم میباشد که چهار نمای فرنگی آن به وسیلۀ بناهای پیرامون پوشیده میباشد.
ساختار این سازه مشمول چهار سه کنج، ‌دو اتاق خرد، ‌چهار طاق نمای پرهشت ضلعی میباشد و سطح زیرگنبد آن با کاربندی های بسیار چشمگیر مزین شد‌ه‌است.
این نصیب ازمجموعه از لحاظ تزیینات زیباترین و دیده نوازترین نقش ها را به نظر مضمون‌ و مضمون‌ درخود محفوظ نگاه داشته میباشد.
سطح ها دیواره ها و تحت گنبدخانه آرامگاه روضه خوان احمد جامی با طرح های هندسی و موتیف های گیاهی با قضیه های متعدد آبی‌رنگ درقابهای گوناگون تزیین گردیده که از لحاظ مدل وابسته به سدۀ هشتم هجری یا این که نیمۀ دوم قرن چهاردهم میلادی میباشد.
دو محراب خرد و خوشگل در طرفین ورودی مهم گنبدخانه شد که محراب سمت راست به طور بی نقص با گچبری های خوشگل ما‌نده و تداعی کننده مثال محراب های دورۀ ایلخانی میباشد.
نقش میانی کتیبه محراب سمت راست، دربردارنده تکرار اسم «محمد» در بین یک دایره و بر بالای آن عبارت «نصر اینجانب الله و فتح قریب و انسان المومنین»‌ به چشم میخورد.

مسجد عتیق در آرامگاه روحانی احمد جامی
ضلع جنوب شرقی گنبدخانه مزار روضه خوان احمد جامی به فضایی منتهی میگردد که درمجموعۀ مزارجام به «مسجد عتیق»‌ موسوم میباشد.
بیان کننده این سازه درگذشته مسجد جامع بوده میباشد. به طورکلی فضای معماری مسجد عتیق با بعدها تقریبی ۴۸۴ مترمربع مشتمل بر شبستان جرزهای آجری میباشد.
برطبق مدارک بیان کننده درمرکز سازه گنبدی برپا بوده میباشد. سازه براین شواهد معماری برجای باقی مانده آرم میدهد، گنبد مسجد عتیق برروی چهار تویزه قرارداشته میباشد.
مسجد عتیق مزار روحانی احمد جامی بنایی میباشد متشکل از فضایی مربع مستطیل که درامتداد محراب به وسیله رواقی شرقی و غربی به دو قسمت تقسیم می‌گردد و از نقطه میانی این رواق، ‌رواقی دیگر درضلع شمالی جنوبی با به عبارتی طول عبور کرده و گنبدی در عکس العمل این دو رواق پایدار بوده میباشد.
طاق های دواشکوبه رواقها فضاهای خالی چهار طرف مسجد را به دور می زده میباشد.
دربین جرزهای طبقه دوم ضلع غربی دهانه های پوشش داری ساخت و ساز گردیده که عبور درفضاهای گوشوار (فضای ارتباطی طبقه دوم) را میسر می سازد.

یاد‌آوری این نکته نیز مایحتاج می باشد که امروزه با وجود تشریفات مشهد تحولات شگرفى که در زندگى بشر شکل داده هست و پیچیدگى حاکم بر مناسبات اجتماعى و روابط بشر ها و کارویژه هاى مربوط به دولت , هیچ گاه نمى توان انتظار داشت که همهء کارکردهاى مساجد در صدر اسلام , تحقق یابد. آنچه حایز اهمیت است , انتقال تمدن حاکم بر مساجد به ساختارهاى اجتماعى و سیاسى است , تا از رهگذر آن , جهت گیرى کلیه فعالیت هاى جامعه , جهت گیرى الهى و دینى باشد.
کارکردها
1. پایگاه عبودیت , بندگى و وارستگى : اولین اقدام پیامبر خدا(ص) بعداز ورود به مدینه , ساختن مسجد قُبا بود; مسجدى که قرآن از آن این گونه تعبیر و تفسیر مى کند:
(... لمسجد أسس على التقوى من أول یوم أحق أن تقوم فیه , فیه رجال یحبون ان یتطهروا و الله یحب المطهّرین )
«مسجدى که از روز آغاز , بنیان آن بر پرهیزگارى نهاده شده , براى نمازگزارى شایسته تر هست . در آن مسجد مردانى می باشند که دوستدار پاکیزگى و وارستگى اند و خدا پاکیزگان را دوست مى دارااست.»
امام باقر(ع) مى گوید:[1] توبه: 108|142|
«پیامبر معبود از جبرئیل پرسید محبوب ترین مکان نزد خدا کجاست و او پاسخ داد:
مساجد و ادامه داد: محبوب ترین اهل مسجد کسانى می باشند که پیش از بقیه افراد به مسجد وارد و بعد از سایرافراد از آن خارج شوند.»[1]
تأکید فراوانى که احادیث منقول از فرستاده معبود و امامان معصوم (ع) بر حضور در مساجد و اقامه نماز در آن داشته اند, نشانه از میزان تأثیرگذارى این پایگاه می باشد , تا جایى که حضرت برابر نقلى فرموده است :
«اهل یک محل مسجد را نمازى جز در مسجد نیست .»[2]
التفات این پایگاه بندگى در اسلام را مى توان از آنچه در منابع و روایات دینى آمده است دریافت . استحباب ساخت مسجد, استحباب تردد در مساجد, حریم قائل شدن براى مساجد, سرعت به چنگ آوردن براى ورود به مساجد, همراهی بر عصمت و طهارت , قرائت قرآن , خوشبو کردن و پوشیدن جامه هاى فاخر و تمیز در آن , پاک نمودن مساجد, آرامش و متانت از یک طرف و نهى از داد و ستد , ورود دیوانگان , خوردن , خوابیدن , نقش و نگار در مسجد ساخت‌و‌ساز کردن و به امور دنیوى درگیر شدن از طرف دیگر,
[3] در راستاى زمینه سازى و آماده آوردن مکان ویژه براى بندگى خالصانه و منزه شدن آدم ها است .
خدا در آیاتى که به پیامبرش نازل کرده , مساجد را جایگاهى که خاطر معبود در آن بسیار برده مى شود شمرده و این گونه هشدار داده است :
«ستمکارتر از کسى که نمى گذارد نام خداوند در مسجدهاى او برده گردد و در عملکرد براى ویرانى آن هاست , چه کسی است ؟»[4]
مسجد محلى براى منزه شدن و تمیز زیستن می باشد و از این روست که مؤمنان امر یافته اند تا در این جا مقدس , در ظاهر و داخل , خود را بیارایند; (یا بنى آدم خذوا زینتکم عند تک تک مسجد...)[5]
[1] عن أبى جعفر «قال: قال نبی الله لجبرئیل، یا جبرئیل، أى البقاع أحب الى الله عزوجل؟ قال: المساجد و أحب أهلها ألى الله أوّلهم دخولاً وآخرهم خروجاً منها» شیخ حرّ عاملى، وسائل الشیعه،

ضلع جنوب شرقی گنبدخانه مزار روحانی احمد جامی تشریفات مشهد به فضایی منتهی می‌گردد که درمجموعۀ مزارجام به «مسجد عتیق»‌ موسوم میباشد.
بیان کننده این سازه درگذشته مسجد جامع بوده میباشد. به طورکلی فضای معماری مسجد عتیق با بعد ها تقریبی ۴۸۴ مترمربع مشمول شبستان جرزهای آجری میباشد.
برطبق مدارک بیان کننده درمرکز سازه گنبدی برپا بوده میباشد. سازه براین شواهد معماری برجای باقیمانده آرم می‌دهد، گنبد مسجد عتیق برروی چهار تویزه قرارداشته میباشد.
مسجد عتیق مزار روحانی احمد جامی بنایی میباشد متشکل از فضایی مربع مستطیل که درامتداد محراب به وسیله رواقی شرقی و غربی به دو قسمت تقسیم می‌شود و از نقطه میانی این رواق، ‌رواقی دیگر درضلع شمالی جنوبی با به عبارتی طول عبور کرده و گنبدی در عکس العمل این دو رواق پایدار بوده میباشد.
طاق های دواشکوبه رواقها فضاهای خالی چهار طرف مسجد را بدور می زده میباشد.
میان جرزهای طبقه دوم ضلع غربی دهانه های پوشش داری ساخت گردیده که عبور درفضاهای گوشوار (فضای ارتباطی طبقه دوم) را میسر می سازد.
رواق محراب نیز به وسیله طاق های بسیار قشنگ از نوع «خوانچه پوش» مسقف گردیده‌است. این طاق دربرگیرنده گنبدی خرد واقع بردو طاق موزیک کوتاه بوده میباشد. شبیه این طاقها درفضاهای گوشوار یا این که غلام گردش های گنبد سلطانیه نیز به چشم می خورد.

زمانه جوانی قوام السلطنه شیراز
قوام السلطنه شیرازی در 8 دیماه 1256 در طهران دیده به تشریفات مشهد جهان گشود. در مکتب مروی تحصیلات مقدماتی را سپری کرد. در سن 17 سالگی پیش عمل ناصر الدین سلطان شد و 3 سال آنگاه منشی حکم دهنده آذربایجان (خالو خودش) شد. در29 سالگی از ملازمان ناصرالدین پادشاه در سومی هجرت پادشاه قاجار به اروپا بود. در نقطه نهایی این مهاجرت بود که کنیه قوام السلطنه شیرازی را به وی دادند. ابعاد وی دبیر حضوری ناصرالدین فرمان روا شد و امر مشروطیت به دست وی نوشته شد. و رابطی دربین مشروطه خواستار و ناصرالدین پاد شاه بود. بعداز مرگ پاد شاه و در روزگار زمامداری محمد علی سلطان از سیاست گوشه گیری کرد و راهی اروپا شد.

رجوع قوام السلطنه شیراز به جمهوری اسلامی ایران
سرانجام قوام السلطنه شیراز به دنبال فتح طهران به وسیله مشروطه خواستار در سال 1288 به جمهوری اسلامی ایران رجوع و برگشت. سمت های مختلفی در کابینه دولت داشت قوام‌السلطنه جمعاً 9 توشه در رأس وزارت منزل‌های عدلیه، مالیه و داخله قرار گرفت.

قوام السلطنه شیرازی و فرمانروایی خراسان
قوام‌السلطنه در 8 بهمن ۱۲۹۶ماه به فرمانروایی خراسان دست یافت. درپی این حاکمیت به گنج فراوانی رسید. بعد از کودتای 1299 در تاریخ ۱۳ فروددین ماه ۱۳۰۰ بازداشت و به طهران اعزام و به زندان عشرت آباد منتقل شوید و تمامی اموالش در خراسان مصادره شد.

با سپری شد 55 روز حبس به امر احمدشاه آزاد و سر گروهی وزرایی منصوب شد. در یک تحقیق کلی به کارنامه قوام مشاهده می‌گردد که قوام در ادوار گوناگون ائتلاف‌های متغیری با مجموعه‌های مختلفی داشته‌. که سبب ساز ساخت طریقه‌های ضد و نقیض دربارهٔ او شده است.

آخر و عاقبت قوام السلطنه شیراز
سرنوشت قوام السلطنه شیراز در تاریخ ۲۸ تیرماه ۱۳۳۴ در سن ۷۷ سالگی به انگیزه سکته مغزی دیده از عالم فرو بست.

برخی از آداب و رسوم مشترک در مراسم ختم
پوشیدن جامه مشکی: خانواده و آشنایان متوفی معمولا تشریفات مشهد در مراسم ختم معمولاً جامه مشکی می پوشند. این عمل به نماد احترام به متوفی و خانواده‌اش اعمال می‌گردد.
تلاوت فاتحه و قرآن: در مراسم ختم معمولاً فاتحه و قرآن خوانده میگردد. این عمل برای متانت روح متوفی و طلب عفو برای وی اعمال میگردد. در هر مراسم معمولا از قرآن های یک جزئی به کار گیری می‌شود.
سخنرانی و مداحی: در مراسم ختم معمولاً یک مداح و قاری قرآن در زمان مراسم بیان مصیبت برای میهمان ها می‌خواند.
پذیرایی با طعام: پس از مراسم ختم معمولاً میهمان ها جهت صرف طعام به رستوران یا این که خانه متوفی دعوت می‌گردد.

گلشن خان شوشتر باطن بافت شهر تاریخی شوشتر و در تشریفات مشهد جوار رودخانه گرگر استقرار یافته و تحت عنوان مثال ای از گلشن های اهل ایران کمتر شناخته شـده مطرح است.

تاریخچه گلشن خان شوشتر
گلشن خان شوشتر وابسته به عصر ی قاجار میباشد و در سال ۱۳۸۷ تحت عنوان یکی اثرها ملی جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسیده میباشد. این گلشن پایین مالکیت محرمانه میباشد و وجه تسميه گلشن نیز به جهت تعلـق آن به محمد فرصت خان مرعشی از خوانین آن عصر شهر شوشتر بوده میباشد.

معماری گلشن خان شوشتر
گلشن خان شوشتر با مساحتی نزدیک به ۲۶۰۰ متر مربع در بالا دسته ای یکدست و متصل را تشکیل می داده البته در زمان های آتی و به جهت تخریب و فرسایش نصیب میانی گلشن ناشی از جریان رودخانه، به دو نصیب شرقی و غربی و یا این که در اصطلاح بالا و تحت تفکیک گردیده‌است.
در گلشن خان شوشتر عمارت رمز در مکان خویش را به یک ساباط شهری داده میباشد و این ساباط نقش واسط فی مابین فضای بیرونی و درونی گلشن را جاری ساختن می نماید.
نظام معماری گلشن به سیرتکامل ایی میباشد که ورود به گلشن از پهنا گلشن و از ضلع شمالی، از روش ساباط ورودی، در انتهای یک گذر شهری جاری ساختن می پذیرد.
گلشن خان شوشتر به صورت چشمگیری زیر خیس از منازل مسکونی کناره بافت در کنار رودخانه استقرار یافته میباشد از همین رو دسترسی به ساباط در امتداد مسیری پله‌پله شکل میگیرد که خلال هدایت فرد به ورودی گلشن، اختلاف سطح تولید گردیده را نیز حل می کند

ران
تزویج در هر کشوری پروسه خاص خویش را داراست. فرآیند کلی عروسی اهل ایران دربرگیرنده مفاد تحت خواهد بود.

خواستگاری
در قدیم خانواده‌ها با گزینش دختری مطلوب با دقت تشریفات مشهد به سلایق خویش و لحاظ پسرشان به خواستگاری رفته و دختر و پسر در طول رفت و آمدها باهم شناخت پیدا می‌کردند. در آن فرصت ترسیم بود یک سری نفر از اعضای خانواده پسر به خانه دختر رفته و عروس با آوردن دمنوش از مهمان‌ها پذیرایی می کرد و به سوال ها خواستگاران پاسخ می‌اعطا کرد.

در صورتیکه که دختر گزینه پسند خانواده داماد بود در نشست آن گاه با رضایت خانواده دختر، پسر را نیز با خویش به یار و همدم می‌آوردند. ولی امروزه اکثرا دختر و پسرها پیش از وصلت باهم آشنا گردیده و در شکل توافق طرفین، خانواده‌ها را در جریان قرار داده و سپس مبادرت به برگزاری مراسم خواستگاری خواهند کرد.

مهریه
انتخاب مهریه و توافق دو خانوار بر راز معیار مهریه از مسائل اساسی در زمینه ی تزویج جوان ها در کشور ایران است. مهریه بایستی به اندازه ای باشد که مرد قابلیت پرداخت آن را داشته باشد.

مهریه که حق طبیعی زن در تزویج بوده، عدد خاصی نداشته و مبتنی بر حیث خانواده عروس و داماد انتخاب می گردد. متاسفانه امروزه زنان از مهریه تحت عنوان اهرمی برای جدایی به کار گیری کرده و با تعداد مهریه بالا تلاش خواهند کرد فاتح میدان باشند.

آری برون
بعد از شناخت دختر و پسر و پذیرش آن ها، مراسم آری برون با حضور بزرگترهای خویشان برگزار گردد. درین مراسم درباره مهریه، هزینه های عروسی و گزینش تاریخ عقد و عروسی حرف گردد.

بعد از آن کلام‌های رد و بدل گردیده در کاغذی مندرج و از طرف دو خانواده امضا گردد. یکی‌از سنت‌های عروسی اهل ایران در آری برون، آوردن هدایایی از قبیل انگشتر و یک قواره پارچه از جانب خانواده داماد می باشد.

با اعتنا به تاریخچه عظیمی که درخت ، گیاه ، آب ونور تشریفات مشهد در جمهوری اسلامی ایران داشته ، حافظه و خاطره آن‌ها هنوز وجود داراست ، نباید نادیده گرفت که با تغییر تحول فرایند معاش ، مداقه و دقت به فضای سبز و طبیعت به حدی کمرنگ گردیده که مسائل زیست محیطی به وجود آمده در عالم و دل نگرانی های اخیر به برای نگهداری و رویش گیاهان را خیر از احترام به طبیعت بلکه بیشتر ناشی از جنبه آتی نگری و خوف از آجل فرزندان می‌دانند.

نصر این نظر را دارد بنیادی ترین مقوله مربوط به بشر مدام و همگی جا ، قلمرو معنوی حیات آدم میباشد . یا این که به ذکر دیگر جملگی نمودها و تظاهرات معاش آدم منبعث از اندیشه معنوی بشریت و اصول و ارزشهای برگرفته از آن میباشد . در فیض می اقتدار ذکر کرد که معضل سرازیر اطراف زیست در عالم که سازه به تأیید قریب به واقعه محققین و متفکرین و دست اندر کاران ، حیات بشریت را ارعاب می نماید ، پدیدهای دنیوی وجود ندارد.

در واقع با اعتنا به لحاظ نصر چالش در گوشه و کنار زیست که در عالم مشاهده خواهیم کرد ریشه در معضل معنویتی فراموش گردیده دارااست که امروزه معاش صنعتی را تشدید می نماید. اشکال آلودگی ها، پایین آمدن رابطه بشر و فضای سبز، ازدحام جمعیت، تشکیل داد و سازهای غیراصولی، کلیه بر این چالش اثر گذار میباشند و آن را برجسته خیس می کنند.

حرم‌ ایوانی ‌سراسری‌ داراست که ‌دیوارهای تشریفات مشهد ‌آن به ‌شکل ‌بلندمرتبه‌ منقش‌ به‌ اسم ‌اولیاءا… میباشد. در میانه‌ حرم میرشمس الدین لاهیجان ‌اتاق ‌آرامگاه ‌قرار دارد. با تعدادی ‌پله‌ ‌کوتاه ‌به حیاط‌ و ‌اتاق‌ بقاع ‌میرسید و صحیح‌ رو به‌ روی ‌بارگاه قرار می گیرید. این‌ لحظه ‌در اینجا ‌به‌ گمانم ‌وقار‌بخشی‌ کلیه‌ ‌فضاهایی‌که ‌تا الان طی‌ کردید؛ یعنی ‌گذر از یک‌ درب‌ پهناور ‌کهن، حیاطی ‌مصفا، حسینیه ‌با پنجره‌های‌ مشبک‌ رنگارنگ به‌ نقط ی اوج ‌خودش‌ می رسد!‌

چنانچه به ‌بارگاه مجاورت‌خیس گردید، بوی ‌خوشی ‌کل مشامتان ‌را ‌و رنگ ‌سبز باطن‌ بارگاه، چشمانتان ‌را لبریز می‌نماید.صدای ‌زمزمه‌‌ی ‌زائر بقلی‌ای‌ به‌ گوش‌ می‌رسدکه در طول زیارت ‌داراست زیرلب‌ برای ‌خیلی‌چیزها دعا می‌نماید، از شفای‌ بیماران‌گرفته ‌تا برطرف‌ شدن‌ گره‌ مالی ‌انسان‌ها، سعادت‌ کلیه‌ ‌جوان‌ها و همچنین دعاهای‌ دیگر را یک‌ به ‌یک‌ میگوید و پایانش‌ صلوات ‌می‌فرستد.باطن‌ بارگاه‌ که ‌نگاه ‌می کنید یک‌ آینه‌ شمعدان‌ جای‌دارد. رو به‌ روی قبر نیز صندوقی‌ چوبی‌ وکنده‌کاری‌ گردیده ‌با دوکتیبه ‌به‌ اسم ‌مالک‌قبر وجوددارد.

کاشی‌کاری‌های‌ روی‌ دیوارهای‌ حیاط ‌و اتاق‌بقعه، پنجره‌های‌ مشبک‌ رنگارنگ‌ و گوشواره‌های ‌گچ‌بری ‌گردیده، ‌تمامی ‌را به ‌روزگار ‌قاجار منتسب‌ می‌نمایند.همینطور‌ درگنبد اشعاری ‌می باشد‌ که‌ شعرهایش‌ به ‌سال ۱۲۷۴ه-ق ‌به شاعری به اسم باغ برمی‌خواهد شد.اتاق آرامگاه با نقشه هشت ضلعی با گوشواره‌هایی در اضلاع است.اکنون سرتان را بالا بگیرید تا گنبد مرتفع تزئین‌گردیده را ملاحظه کنید.تجلی هنر و زیبایی که دراین طول به کاربرده شده است تحسین برانگیز میباشد.

از‌آنجا‌که از طرفی این حرم از حرم دارای اسم و رسم شهر میباشد و از طرفی دیگر در راءس شهر قرارگرفته با نگاهی به گوشه و کنار مدام یک‌سری و یک‌سری زائر در آنجا می بینید که حضور دارا‌هستند، صدای گپ‌وگفت خانم‌ها می آید و شاید هم نوای خوانش دعایی یا این که زیارتی به گوش رسد.

در کشور ایران به کارگیری از بنا گنبد (dome)، برای تشریفات مشهد پوشش دهنه های گرانقدر، پیشینه ای کهن داراست. کمبود چوبهای پایدار و کشیده که در واقعیت عنصر مهم پوشش تخت میباشد، سبب ساز گردیده است که پوشش طاق و گنبد اشاعه پیدا نماید. اجرای این دور و اطراف در معماری کشور ایران از منزلت بالایی شامل است. هنرمند در معماری اسلامی اهل ایران غایت ذوق وسلیقه و شایستگی خویش را در بنای مساجد به فعالیت گرفته و خلال نظر کردن مسائل ساختاری و سازهای به بعد ها زیبای شناسانه گنبد نیز پرداخته میباشد.

پوشــش گنبدی صورت در جمهوری اسلامی ایران پییشنه ای دیرینه داراست.

گنبد مسجد در معماری اسلامی
گنبد مسجد تحت عنوان یکی مهم‌ترین موادسازنده معماری اسلامی به ویژه در مساجد در حیث گرفته میگردد. به کار گیری از گنبد مسجد در معماری اسلامی از زمان بنی امیه از اورشلیم در 691 میلادی استارت شد. معین میباشد که گنبد مسجد در بدو تأسیس ذیل تأثیر معماری بیزانس بوده میباشد.

پیاده سازی گنبد مسجد در معماری اسلامی، در انواع متعدد آن، سبب شد تا مضمون‌ آنان بین معماران مسلمان به جهت نمادگرایی متعالی، به یکی مهم ترین عنصرها معماری اسلامی تبدیل گردد.

معماری اسلامی و به ویژه معماری مساجد، یک تصویر از کیهان یا این که آدم در بعد ها کیهانی اوست.تن بشر معبدی میباشد که روح درآن استقرار می‌یابد.صحیح مانندکیهان که به نتیجه به عبارتی روح زنده میباشد.

ربع و دایره، انواع کمال یافته ای می باشند، مربع نماینده ومظهرخاکی ونشان دهنده کمیت هاست. گنبد مسجد غالبا در عصر اسلامی دارنده شالوده های چهارضلعی و آنگاه هشت ضلعی و غیره بوده اند که تفسیر اندیشمندانه و عارفانه ای دارا هستند، شکل هندسی شالوده آن که مکعب صورت میباشد می‌تواند خویش الهامی از بنای کعبه باشد و در مرحله آن‌گاه چهار ضلعی تبدیل به هشت و شانزده و سی و دو و سرنوشت دایره و گنبد عرش میباشد که برخی افضل از برخی دیگر میباشد.

گنبد مسجد کنایه از کرسی الهی و نیز فقید ملائکه و قاعده مربع و چهار کناره هم، نشانه دنیا جسمانی روی زمین میباشد. صورت فرنگی آن نیز کنایه از جمال و گلدسته نیز نشان جلال الهی میباشد. این عنصر مظهر عرش و علامت دهنده چگونگی میباشد. گنبدهای اهل ایران هر یک دارنده صورت و نقش خاص و غیر وابسته به خویش می‌باشند.